Άβδηρα

I

Αρχαία πόλη της Θράκης, κοντά στις εκβολές του ποταμού Νέστου. Το όνομα Αβδηρίτης στην αρχαιότητα ήταν συνώνυμο με το ανόητος, βλάκας, χωρίς να είναι γνωστό για ποιον ακριβώς λόγο. Παρ’ όλα αυτά, τα Ά. ήταν η πατρίδα των φιλοσόφων Δημοκρίτου, Αναξάρχου και Λευκίππου, ιδρυτή της ατομιστικής σχολής, του μεγαλύτερου των σοφιστών Πρωταγόρα, του επικού ποιητή Νικαινέτου, του ιστορικού Εκαταίου και άλλων επιφανών αντρών της αρχαίας Ελλάδας.

Τα Ά. βρίσκονταν 13 χλμ. Α από τις εκβολές του Νέστου και 6 χλμ. ΝΑ από τον σημερινό ομώνυμο οικισμό. Κατά την παράδοση, η πόλη ιδρύθηκε από τον Ηρακλή σε μνήμη του αγαπημένου του συντρόφου Άβδηρου, που κατασπαράχτηκε από τα ανθρωποφάγα άλογα του Διομήδη και τάφηκε σε εκείνο το μέρος. Κατά τον Ηρόδοτο όμως, τα Ά. ιδρύθηκαν το 656 π.Χ. και ο πρώτος οικιστής τους ήταν ο Τιμησίας o Κλαζομένιος. Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. τα Ά. καταστράφηκαν από τους Θράκες και ανοικοδομήθηκαν το 543 π.Χ. από τους κατοίκους της λυδικής πόλης Τέω, που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους μετά την ήττα του Κροίσου από τον Κύρο. Οι άποικοι έκοψαν και νομίσματα, που είχαν στη μία όψη κεφάλι του Απόλλωνα και στην άλλη γρύπα. To 482 τα Ά. υποτάχτηκαν στους Πέρσες, απελευθερώθηκαν όμως μετά τη μάχη των Πλαταιών (479) και προσχώρησαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, τα Ά. αποστάτησαν και συμμάχησαν με τους Σπαρτιάτες. Το 408 π.Χ., πριν από το τέλος του πολέμου, τα κατέλαβε ο Αθηναίος στρατηγός Θρασύβουλος. Η περίοδος ευημερίας της πόλης τελειώνει το 396 μετά την καταστροφή της από τους Θράκες Τριβαλλούς. Το 356 τα καταλαμβάνει o Φίλιππος B’ και μένουν στην εξουσία των Μακεδόνων μέχρι το 170 π.Χ., που τα κυρίευσε ο Ρωμαίος στρατηγός Ορτένσιος. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, στη θέση των Α. χτίστηκε πενιχρή πολίχνη, το Πολύστυλο, που ανακηρύχτηκε έδρα επισκόπου, ο οποίος υπαγόταν στη μητρόπολη Φιλίππων. Μετά την πτώση του Βυζαντίου, τα Ά. έπεσαν σε πλήρη αφάνεια.

Τα Ά. τα αναφέρουν πολλοί αρχαίοι συγγραφείς εκτός από τον Ηρόδοτο (Στράβων, Απολλόδωρος, Διόδωρος, Κικέρων κ.ά.) και μαθαίνουμε από αυτούς, όπως επίσης και από επιγραφές της Τέω και των Δελφών, για τα ιερά (σημαντικότερα του Απόλλωνα και του Διονύσου), το θέατρο, την αγορά και τους θεσμούς της πόλης.

Οι αρχαιολογικές έρευνες στον χώρο της αρχαίας πόλης άρχισαν το 1950 και όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα χρονολογούνται από τον 7o αι. π.Χ. και ύστερα. Αποκαλύφθηκαν τμήματα του τεράστιου τείχους που περιέβαλε την πόλη. To τείχος αυτό χτίστηκε στο τέλος της αρχαϊκής εποχής, είχε μήκος 5.340 μ. και διατηρήθηκε μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή. Βρέθηκαν επίσης μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα οικιών κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, που ήταν χτισμένα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα (βλ. λ. Ιππόδαμος), ψηφιδωτά δάπεδα σε δύο κατοικίες των ελληνιστικών χρόνων με διακόσμηση δελφινιών, ροδάκινων και ανθεμίων, αγγεία αρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, δρόμοι, αγωγοί, φρέατα, εργαστήριο πήλινων ειδωλίων, πολλά ειδώλια διαφόρων τύπων, μέρος του κοίλου του θεάτρου, τμήματα αγαλμάτων, ανάγλυφο της θεάς Κυβέλης που κάθεται στον θρόνο της κλπ. Τα πιο σημαντικά ευρήματα προέρχονται από το νεκροταφείο της πόλης και χρονολογούνται από την αρχαϊκή μέχρι την ελληνιστική εποχή. Τα κινητά ευρήματα μεταφέρθηκαν στο μουσείο Καβάλας.

Ο γρύπας ως σύμβολο εμφανίζεται στα νομίσματα των Αβδήρων από το 520 έως το 350 π.Χ. και συσχετίζεται με τη λατρεία του Απόλλωνα, όπως στο εικονιζόμενο νόμισμα του 400-390 π.Χ., όπου απεικονίζονται ο γρύπας και οι λέξεις ΕΠΙ ΠΑΥΣΑΝΙΩ στη μία του όψη και το δαφνοστεφανωμένο κεφάλι του Απόλλωνα με τη λέξη ΑΒΔΗΡΙΤΕΩΝ στην άλλη.

Αρχαιολογικός χώρος στα Άβδηρα.

Άβδηρα. Αρχαία πόλη της Θράκης.

II

Μεγάλος πεδινός οικισμός (υψόμ. 40 μ., 1.229 κάτ.) του νομού Ξάνθης. Βρίσκεται στο νότιο κεντρικό τμήμα της πεδιάδας. Πήρε το όνομά του από τα αρχαία Ά. Αποτελεί έδρα του δήμου Αβδήρων.

Αρχοντικό σπίτι στα Άβδηρα.

Ο οικισμός Άβδηρα στον νομό Ξάνθης.